مقالات

ریشه زایی یکی از فرآیندهای بنیادی در رشد و توسعه گیاهان است که تأثیر بسزایی بر عملکرد و سلامت کلی گیاه دارد. از آنجایی که فسفر یکی از عناصر غذایی اساسی برای گیاهان محسوب می‌شود، نقش این عنصر در فرآیند ریشه زایی بسیار حائز اهمیت است. اثرات فسفر بر ریشه زایی به عنوان یکی از جنبه‌های اساسی تغذیه گیاهان مطالعه شده و توجه زیادی از سوی محققان گیاه‌شناسی به خود جلب کرده است.

در این مقاله از آرمان سبز آدینه، به بررسی اثر فسفر بر ریشه زایی گیاهان خواهیم پرداخت. ابتدا به بررسی عواملی که نقش مهمی در ریشه زایی دارند و ورود فسفر به این فرآیند را تحت تأثیر قرار می‌دهند، خواهیم پرداخت. سپس، تأثیرات مختلف فسفر بر رشد و توسعه ریشه‌ها را به طور دقیق مورد بررسی قرار خواهیم داد.

 برای سفارش خرید انواع کودهای ارگانیک و غیر ارگانیک کلیک کنید و یا

با شماره 02183503 تماس حاصل فرمایید.

فسفر چیست؟

فسفر یک ماده مغذی ضروری برای گیاهان است که هم به عنوان جزئی از چندین ترکیب ساختاری مهم و هم به عنوان کاتالیزوری در انجام واکنش‌های بیوشیمیایی کلیدی در گیاهان نقش دارد. فسفر به ویژه به دلیل نقشی که در جذب و تبدیل انرژی خورشید به ترکیبات مفید گیاهی ایفا می‌کند، بسیار حائز اهمیت است. فسفر جزء حیاتی DNA است. ختارهای هر دو DNA و RNA توسط پیوندهای فسفر به هم متصل می‌شوند. فسفر همچنین بخشی از ATP است، یعنی «واحد انرژی» گیاهان. ATP در طول فرایند فتوسنتز تشکیل می‌شود، در ساختار خود، فسفر دارد و از آغاز رشد گیاهچه تا تشکیل دانه و بلوغ گیاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

به طور کلی می‌توان گفت، فسفر برای سلامت عمومی و قدرت تمام گیاهان ضروری است. برخی از عوامل رشد خاص مرتبط با فسفر عبارتند از:

• تحریک رشد ریشه
• افزایش استحکام ساقه
• بهبود تشکیل گل و تولید بذر
• رسیدگی یکنواخت‌تر و سریع‌تر محصول
• افزایش ظرفیت تثبیت نیتروژن در حبوبات
• بهبود کیفیت محصول
• افزایش مقاومت در برابر بیماری‌های گیاهی
• حمایت از توسعه در کل چرخه عمر گیاه

کمبود فسفر در گیاهان

تشخیص کمبود فسفر در مقایسه با نیتروژن یا پتاسیم دشوارتر است. محصولات زراعی معمولاً هیچ علامت آشکاری از کمبود فسفر نشان نمی‌دهند به جز توقف کلی رشد گیاه در مراحل اولیه. تا زمانی که کمبود بصری تشخیص داده شود، ممکن است برای اصلاح آن در محصولات یکساله دیر شده باشد. برخی محصولات مانند ذرت، در صورت کمبود فسفر، تمایل به تغییر رنگ غیر طبیعی دارند. این گیاهان معمولاً به رنگ سبز تیره مایل به آبی درمی‌آیند و برگ‌ها و ساقه‌های آن‌ها ارغوانی می‌شود. درجه ارغوانی به ترکیب ژنتیکی گیاه بستگی دارد و برخی هیبریدها تغییر رنگ بیشتری نسبت به سایرین نشان می‌دهند. رنگ ارغوانی به دلیل تجمع قندهایی است که به سنتز آنتوسیانین (رنگدانه ارغوانی رنگ) در برگ‌های گیاه کمک می‌کنند.

فسفر در گیاهان بسیار متحرک است و در صورت کمبود، ممکن است از بافت‌های قدیمی گیاه به مناطق جوان و فعال در حال رشد منتقل شود. در نتیجه، پاسخ‌های رویشی اولیه مشاهده می‌شود. همان‌طور که گیاه بالغ می‌شود، فسفر به نواحی باردهی گیاه منتقل می‌شود، جایی که نیازهای انرژی بالا برای تشکیل دانه و میوه وجود دارد. کمبود فسفر در اواخر فصل رشد بر رشد بذر و بلوغ طبیعی محصول تأثیر می‌گذارد. درصد کل مقدار هر ماده مغذی جذب شده برای فسفر در اواخر فصل رشد بیشتر از نیتروژن یا پتاسیم است.

انواع فسفر برای ریشه زایی

فسفر در خاک

محتوای کل فسفر در بیشتر خاک‌های سطحی کم است و به طور متوسط تنها 0.6 درصد فسفر دارد. این مقدار در مقایسه با میانگین محتوای خاک که 0.14 درصد نیتروژن و 0.83 درصد پتاسیم است، پایین‌تر می‌باشد. محتوای فسفر خاک بسیار متغیر است. عوامل متعددی بر محتوای فسفر خاک تأثیر می‌گذارن؛  از جمله:

• نوع ماده اصلی که خاک از آن منشأ گرفته است.
• درجه هوازدگی و فرسایش
• شرایط آب و هوایی
• برداشت محصولات و کوددهی

فسفر آلی

فسفر آلی در بقایای گیاهی، کودهای دامی و بافت‌های میکروبی یافت می‌شود. خاک‌هایی با مواد آلی کم ممکن است فقط 3 درصد از کل فسفر خود را به صورت آلی داشته باشند، اما خاک‌های با مواد آلی بالا ممکن است 50 درصد یا بیشتر از کل فسفر خود را به صورت آلی داشته باشند.

فسفر معدنی

اشکال غیر آلی فسفر در خاک شامل آپاتیت (منبع اصلی تمام فسفر)، کمپلکس‌های فسفات آهن و آلومینیوم و فسفر جذب شده روی ذرات رس می‌باشد. حلالیت این ترکیبات فسفر و همچنین فسفر آلی بسیار کم است و فقط مقادیر بسیار کمی از فسفر خاک در هر زمان، حل می‌شود. از طریق کوددهی فسفر و مدیریت خوب محصول، فسفر محلول خاک را می‌توان به سرعت برای تولید بهینه محصول جایگزین کرد.

خرید فوسیکا پلاس (کود فسفر پتاس)		خرید کلفوس (کود کلسیم- فسفر- روی)

اثر فسفر در ریشه زایی

تا اینجا دانستیم که فسفر یکی از عناصر ضروری برای رشد و توسعه گیاهان است و نقش بسیار مهمی در فرایند ریشه زایی ایفا می‌کند. اثرات فسفر بر ریشه زایی را می‌توان به چندین جنبه مختلف تقسیم کرد:

1. تشکیل و توسعه ریشه‌ها:

فسفر نقش مهمی در تقسیم سلولی و رشد سلول‌های ریشه دارد. کمبود فسفر می‌تواند منجر به کاهش تعداد و طول ریشه‌های جانبی شود. حضور فسفر کافی موجب افزایش تعداد ریشه‌های فرعی و بهبود توسعه سیستم ریشه‌ای گیاه می‌شود.

2. افزایش قدرت جذب آب و مواد غذایی:

ریشه‌های توسعه یافته‌تر و بیشتر، توانایی گیاه در جذب آب و مواد غذایی از خاک را افزایش می‌دهند. فسفر با تحریک رشد ریشه‌ها به این فرایند کمک می‌کند. با توسعه ریشه‌های بیشتر و عمیق‌تر، گیاه قادر خواهد بود از منابع آب و مواد مغذی در لایه‌های عمیق‌تر خاک بهره‌مند شود.

3. بهبود استقرار گیاه:

ریشه‌های قوی‌تر و گسترده‌تر به گیاه کمک می‌کنند تا بهتر در خاک مستقر شود و مقاومت بیشتری در برابر تنش‌های محیطی مانند خشکی و باد داشته باشد.

4. تأثیر بر متابولیسم انرژی:

فسفر یکی از عناصر کلیدی در تولید ATP (آدنوزین تری‌فسفات) است که منبع اصلی انرژی برای بسیاری از فرایندهای متابولیکی در گیاهان می‌باشد. این انرژی برای رشد و توسعه ریشه‌ها بسیار حیاتی است.

 به طور خلاصه، فسفر نقش حیاتی در ریشه زایی و توسعه سیستم ریشه‌ای گیاهان دارد و کمبود آن می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر رشد و سلامت کلی گیاه داشته باشد. تامین کافی فسفر از طریق کودهای مناسب می‌تواند به بهبود عملکرد و بهره‌وری گیاهان کمک کند.

دسترسی به فسفر خاک

فسفر محلول، چه از کود یا به صورت طبیعی باشد، با ترکیبات خاک رس، آهن و آلومینیوم در خاک واکنش داده و با فرآیند تثبیت فسفر، مقدار فسفر قابل دسترس کاهش می‌یابد. به دلیل فرآیند تثبیت فسفر ممکن است اتفاقات زیر رخ دهد:

• فسفر در بیشتر خاک‌ها بسیار کم حرکت می‌کند (کمتر از یک اینچ).
• فسفر نزدیک به محل پیدایش خود می‌ماند.
• گیاه به ندرت بیش از 20 درصد فسفر کود را در اولین فصل زراعی پس از مصرف جذب می‌کند.

در نتیجه، فسفر کمی از خاک در اثر شستشو از بین می‌رود. این فسفر در ناحیه ریشه زایی ثابت باقی می‌ماند و به آرامی برای محصولات بعدی در دسترس خواهد بود. فرسایش خاک و برداشت محصول از راه‌های مهم از دست دادن فسفر خاک هستند.

عوامل مؤثر بر دسترس‌پذیری فسفر

pH خاک

در خاک‌های آهکی با pH حدود 8، فسفر به شکل فسفات کلسیم محلول در می‌آید. در شرایط اسیدی، فسفر به صورت فسفات‌های آلومینیوم و آهن رسوب می‌کند که حلالیت کمی دارند. بیشترین قابلیت دسترسی به فسفر به طور کلی در محدوده pH بین 6 تا 7 است. این موضوع یکی از مزایای آهکی‌کردن خاک‌های اسیدی است. باقی ماندن pH خاک در این محدوده باعث افزایش حضور یون -H₂PO₄ می‌شود که نسبت به یون +HPO₄ که در pH بالای 7 تولید می‌شود، به راحتی توسط گیاه جذب می‌گردد.

تغذیه متعادل محصول

وجود منابع کافی از سایر مواد مغذی در گیاه باعث افزایش جذب فسفر از خاک می‌شود. استفاده از نیتروژن به شکل آمونیوم همراه با فسفر، میزان جذب فسفر از کود را افزایش می‌دهد. این روش نسبت به زمانی که کود فسفر به‌تنهایی یا کودهای نیتروژن و فسفر جداگانه استفاده می‌شوند، کارایی بیشتری در جذب فسفر دارد. همچنین، استفاده از گوگرد اغلب میزان دسترسی به فسفر در خاک را افزایش می‌دهد، به‌ویژه در شرایطی که فسفر به شکل فسفات کلسیم موجود باشد.

ماده ارگانیک

خاک‌هایی که از ماده ارگانیک غنی هستند، حاوی مقادیر قابل توجهی فسفر ارگانیک (مشابه نیتروژن ارگانیک) می‌باشند که به شکل معدنی در آمده و برای رشد گیاه به راحتی قابل دسترس است. برای افزایش ذخیره فسفر، ماده ارگانیک به‌عنوان یک عامل تعدیل‌کننده با آهن ترکیب می‌شود، که از تشکیل فسفات آهن غیرمحلول جلوگیری می‌کند. استفاده زیاد از مواد ارگانیک مانند کود، بقایای گیاهی یا محصولاتی که کود سبز محسوب می‌شوند، برای خاک‌هایی با pH بالا نه تنها میزان ذخیره فسفر خاک را افزایش می‌دهد، بلکه به‌واسطه فرآیند تجزیه، ترکیبات اسیدی را فراهم کرده که دسترسی به انواع معدنی فسفر در خاک را افزایش می‌دهد.

زمان مناسب استفاده از کود فسفر

زمان استفاده از فسفر برای ریشه زایی بستگی به تماس آن با ذرات خاک دارد. با افزایش زمان تماس فسفر محلول با ذرات خاک، مقدار فسفر متصل شده به خاک نیز افزایش می‌یابد. بنابراین، برای افزایش اثربخشی کود فسفر، معمولاً بهتر است این کود را در فاصله زمانی کوتاهی قبل از کاشت محصول به خاک اضافه کنید. این روش، به‌ویژه برای خاک‌هایی که ظرفیت تثبیت فسفر بالایی دارند، مناسب است.

در مناطق دشتی و ساحلی، ممکن است نیاز باشد که کودها چند ماه قبل از کاشت استفاده شوند. در این شرایط، دسترسی به کود فسفر برای محصول یا بهبود آن ممکن است محدود شود یا تغییرات آن بسیار ناچیز باشد. در خاک‌هایی که ظرفیت تثبیت بالایی برای فسفر دارند، استفاده از کود فسفر در کشت‌های ردیفی، نسبت به خاک‌های با ظرفیت کمتر، می‌تواند باعث افزایش راندمان کودهای فسفری شود.

آزمون بررسی سطح فسفر خاک

آزمون سطح فسفر خاک نقش مهمی در ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای گیاهان دارد. واکنش گیاه به کود فسفر در خاک‌ها با سطوح مختلف فسفری متفاوت است. در خاک‌هایی که فسفر آزمایشی اندکی دارند، گیاهان معمولاً با واکنشی قوی‌تر و با تعداد دفعات بیشتر به کود فسفر واکنش نشان می‌دهند. این امر به معنای اهمیت بالای فسفر برای رشد و توسعه گیاهان در این نواحی است. با این حال، علیرغم واکنش قوی‌تر گیاهان به کود فسفر، برداشت محصول در این خاک‌ها معمولاً کمتر از سطوح آزمایشی بالای فسفر است.

در مقابل، در خاک‌هایی که مقدار بالایی از فسفر را در آزمون سطح فسفر نشان می‌دهند، واکنش به کود فسفر در حال افزایش است. این موضوع نشان‌دهنده تناسب زیاد بین مقدار فسفر موجود در خاک و نیاز گیاهان به این عنصر غذایی است. برای اطمینان از تولید محصول بهینه، مهم است که سطح فسفر موجود در خاک را به دقت ارزیابی کرده و در سطوح مناسب نگه دارید. این اقدام می‌تواند به بهبود رشد و عملکرد گیاهان و افزایش بهره‌وری محصول کمک کند.

جمع بندی

در این راهنما از آرمان سبز آدینه، نقش مهمی که فسفر در فرآیند ریشه زایی گیاهان دارد، بررسی شد. فسفر به عنوان یکی از عناصر غذایی اساسی برای گیاهان، نقش بسیار حیاتی در رشد و توسعه ریشه‌ها دارد. با افزایش تأمین فسفر، تعداد و طول ریشه‌ها افزایش می‌یابد و گیاهان قادر به جذب بهتر آب و مواد غذایی از خاک می‌شوند. به علاوه، استفاده بهینه از فسفر می‌تواند منجر به افزایش قدرت مقاومت گیاهان در برابر تنش‌های محیطی مانند خشکی و باد شود. با توجه به اهمیت فسفر برای رشد و توسعه گیاهان، بررسی و ارزیابی سطح فسفر در خاک‌ها و اعمال کودهای فسفری در زمان مناسب از اهمیت بسزایی برخوردار است.

در نهایت، برای بهره‌گیری بهینه از فسفر و بهبود عملکرد گیاهان، لازم است که روش‌هایی را اتخاذ کنید که به افزایش تأمین و توسعه فسفر در خاک کمک کنند. این اقدامات نه تنها به بهبود عملکرد محصولات کشاورزی کمک می‌کنند، بلکه به پایداری و بهره‌وری منابع طبیعی نیز کمک خواهند کرد.