بررسی عوامل مؤثر بر پوکی میوه پسته
مقدمه
پوکی میوه پسته (Fruits Blankness) یکی از جدی‌ترین چالش‌های باغداران پسته در ایران است که هر ساله منجر به کاهش چشمگیر عملکرد می‌شود. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که میوه تشکیل شده اما رشد جنین متوقف می‌شود و مغز کامل شکل نمی‌گیرد. پوکی می‌تواند در دو مرحله اتفاق بیفتد:
- زمان تشکیل میوه
- زمان پر شدن مغز میوه
الف) پوکی در زمان تشکیل میوه
در این مرحله، گرده‌افشانی انجام می‌شود اما لقاح به دلیل عواملی مانند نرسیدن لوله گرده به تخمک یا از بین رفتن تخمک صورت نمی‌گیرد. یکی از عوامل مرتبط، پدیده پارتنوکارپی (Parthenocarpy) است که در آن میوه بدون لقاح تشکیل می‌شود.
نقش پارتنوکارپی در پسته
- برخی مطالعات نشان داده‌اند که پارتنوکارپی تحریک شده توسط گرده‌افشانی، یک مکانیزم مهم در تشکیل میوه‌های پوک است.
- در پسته رقم Kerman، این پدیده مشاهده شده اما دلیل اصلی پوکی نیست و بیشتر به سقط جنین پس از لقاح (Stenospermocarpy) مرتبط است.
- تحقیقات “شوراکی” و “سجلی” (1996) و “پولیتو” (1999) نشان داده‌اند که پارتنوکارپی می‌تواند تا سه برابر احتمال پوکی را افزایش دهد.
ب) پوکی در زمان پر شدن میوه
این نوع پوکی معمولاً در ماه‌های خرداد و تیر و در مرحله رشد مغز رخ می‌دهد. جنین‌های تلقیح شده قادر به ادامه رشد نبوده و میوه پوک می‌ماند.
- میوه‌های سالم الگوی رشد سیگموئید مضاعف دارند.
- میوه‌های پوک از الگوی سیگموئید ساده پیروی کرده و مرحله سوم رشد را نشان نمی‌دهند.
مهم‌ترین عوامل مؤثر در پوکی میوه پسته
1. عوامل ژنتیکی
- درصد پوکی در بین ارقام تجاری متفاوت است.
- ارقام کله‌قوچی و اوحدی معمولاً پوکی بیشتری نسبت به ارقام اکبری و احمدآقایی دارند.
- ژنوتیپ گرده‌زا نیز می‌تواند مؤثر باشد.
2. مشکلات گرده‌افشانی
- وجود گلچه‌های نابارور و ریزش آن‌ها در 4 هفته اول گلدهی.
- عدم همزمانی گلدهی درختان نر و ماده.
- کمبود درختان نر یا گرده با کیفیت مناسب.
- علائمی مانند توقف رشد لوله گرده در کلاله، تجمع کالوز، و تخریب سیتوپلاسم لوله گرده.
3. عوامل تغذیه‌ای
- عناصر نیتروژن، بور و روی نقش بسیار مهمی در رشد جنین و جلوگیری از پوکی دارند.
- ثابت نگه داشتن بور برگ بالای 120 ppm می‌تواند پوکی را کاهش دهد.
4. عوامل هورمونی
- هورمون‌هایی مانند اکسین، جیبرلین و سایتوکینین در رشد میوه نقش دارند.
- اختلال در تعادل هورمونی می‌تواند باعث پوکی شود.
- پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف خارجی برخی هورمون‌ها نتایج ثابتی در کاهش پوکی نداشته است.
5. تنش‌های محیطی
- گرما و دمای بالا به‌ویژه در دوره گلدهی و رشد جنین.
- آفتاب‌سوختگی میوه.
- تنش آبی، شوری خاک و آبیاری نامناسب.
- حمله آفات مانند پسیل، شپشک‌ها، سن‌ها و زنبورهای مغزخوار.
مدیریت و روش‌های کاهش پوکی
- تنظیم دقیق آبیاری: در ماه‌های خنک (فروردین تا اواسط خرداد و شهریور تا آبان) هر 30 تا 45 روز، و در ماه‌های گرم (اواسط خرداد تا اوایل شهریور) هر 25 تا 30 روز.
- مدیریت تغذیه: استفاده متعادل از عناصر پرمصرف و کم‌مصرف، به‌ویژه بور و روی.
- کنترل آفات و بیماری‌ها به منظور جلوگیری از آسیب به جنین.
- سربرداری و تنک شاخه‌ها برای کاهش سنگینی بار درخت.
- محلول‌پاشی برخی قندها یا روغن‌های معدنی (مانند ولک) در برخی ارقام.
- مدیریت سال‌آوری برای جلوگیری از افزایش پوکی در سال‌های کم‌بار.
جمع‌بندی
پدیده پوکی میوه پسته نتیجه پیچیده‌ای از عوامل ژنتیکی، گرده‌افشانی، تغذیه‌ای، هورمونی و محیطی است. شناخت دقیق این عوامل و اجرای یک برنامه مدیریتی جامع می‌تواند به‌طور مؤثری میزان پوکی را کاهش دهد و عملکرد و کیفیت محصول را بالا ببرد. تحقیقات بیشتر در زمینه این پدیده می‌تواند راهکارهای دقیق‌تری برای باغداران فراهم کند.