پسیل معمولی پسته (Agonoscena pistaciae) مهمترین آفت باغات پسته در ایران محسوب می‌شود. امروزه این آفت به یک معضل جدی برای باغداران تبدیل شده و سالیانه هزینه هنگفت اقتصادی را به باغداران تحمیل می‌کند. علاوه بر تبعات اقتصادی این آفت، بدون تردید سم پاشی‌های بی رویه با سموم خطرناک، فجایع زیست محیطی و بهداشتی متعددی در پی خواهد داشت.

در ادامه خواهیم خواند:

مورفولوژی آفت

حشرات كامل:

به دو فرم يا شكل فصلی تابستانه و زمستانه ديده می‌شوند. فرم زمستانه به رنگ كرم تا قهوه‌اي كم‌ رنگ و حدود 1.9 تا 2.1 ميلی‌متر است. نقوش رنگي (قهوه‌ای) بر روی سر و سينه می‌باشند. فرم تابستانه آفت اندكی کوچک‌تر و با رنگ روشن‌تر می‌باشد. رنگ آن زرد مايل به نارنجی است كه بر روی سر، قفس سينه، شكم و بال‌های آن نقوش كرم‌ رنگ ديده می‌شود. در بيشتر مواقع سال در بهار و تابستان آفت به صورت فرم تابستانه است.

حشره كامل (فرم تابستانه) و پوره پسيل معمولی پسته

تخم:

تخم آفت بيضی شكل و اندازه آن كمتر از يک ميلی‌متراست. رنگ تخم در ابتدا سفيد ولی با رشد جنين به رنگ زرد و نهايتا مايل به نارنجی تغيير می‌يابد.

تخم‌های پسيل معمولی پسته

پوره:

پوره‌ها داراي بدنی تقريبا مسطح و پولک مانند با سر، قفس سينه و شكم مشخص هستند. آفت دارای 5 سن پور‌گی است. ‌پوره‌ها‌ی سنين 1 تا 4 به رنگ زرد می‌باشند و فقط از نظر اندازه تفاوت دارند، اما در سن پنجم نقوش و خطوط سياه رنگ و مشخصی بر روی بدن حشره ظاهر می‌گردد.

تخم‌های پسيل معمولی پسته

سنين مختلف پورگی پسيل معمولی پسته

اهمیت آفت

پراكنش وسيع و حضور همه ساله در کليه باغ‌های پسته کشور
قادر به ايجاد خسارت اقتصادي در تمام دوره رويش درخت
داراي قدرت تكثير و توليد مثل سريع و فوق العاده
داراي چند نسل متوالی در سال
تطابق بسيار مناسب زندگی آن با شرايط آب و هوايی مناطق پسته كاری ايران
قدرت ايجاد مقاومت در مقابل سموم شيميایی در مدت زمان کوتاه

هم اکنون کنترل پسیل در باغات پسته ایران و بسیاری از کشورهای پسته خیز به یک معضل جدی تبدیل شده است.

زیست شناسی

اين آفت زمستان را به صورت حشره كامل در پناهگاه‌های مختلف مانند زير پوستک تنه درختان، شيار و روزنه ديوارها، حصار باغ‌ها و به‌ويژه در زير خاک، زير برگ درختان پسته و لابلای علف‌های هرز و بقايای گياهی می‌گذراند.

حشرات فرم زمستانه از اواسط اسفند در طبيعت ظاهر می‌شوند و با سبز شدن درختان پسته در اوايل فروردين از اندام‌های سبز تغذيه و روی آنها تخم ريزی مي‌كنند.

عمر حشرات ‌كامل زمستانه طولانی‌تر از ساير نسل‌ها است و تا اوايل ارديبهشت زنده می‌مانند و صدها تخم می‌گذارند.

حشرات كامل و پوره‌های اين آفت از اوايل بهار همزمان با شروع رشد رويشی درختان پسته تا اواخر پاييز فعال هستند.

حشرات كامل فرم تابستانه در دو هفته اول عمر خود تخم گذاری شديدتری دارند. آفت تخم‌ها را عمدتا روی سطح برگها قرار می‌دهد.

تخم‌ها پس از 3 تا 10 روز بسته به شرايط آب و هوايی تفريخ شده و پس از طي شدن دوره پورگی (5 سن پورگی) كه حدود سه هفته طول می‌كشد حشرات كامل ظاهر می‌شوند.

اين آفت حداقل دارای 5 نسل در سال می‌باشد.

خسارت آفت

.حشرات كامل و پوره‌ها از شيره گياهي برگ تغذيه می‌كنند و به ويژه پوره‌ها با تغذيه حريصانه از شيره گياهی و ترشح عسلک در درجه اول موجب ضعف کلی گیاه می‌شوند

دوره رشد مغز پسته، حدود اواخر خرداد تا اواخر مرداد حساس‌ترين زمان براي گياه پسته در ارتباط با خسارت اين آفت است. در شرايطی كه جمعيت آفت دراين دوره زمانی افزايش يابد و حالت طغيانی داشته باشد خسارت سنگینی به محصول و گیاه وارد می‌شود.

خسارت آفت در زمان مغز بستن پسته شديدتر است و باعث:

خسارت به محصول سال جاری: با مكيدن شيره درخت باعث افزايش درصد دهان بستگي، پوكی و نيم مغز شدن دانه پسته و افزايش اونس محصول می‌شود.
ريزش جوانه‌های روی سرشاخه‌های سال جاری كه در سال آينده بايد به خوشه تبديل گردند.
نهايتا ريزش برگ‌ها كه گياه بشدت ضعيف می‌شود و بدين ترتيب خسارت شديد اقتصادی به محصول و گياه وارد می‌كنند كه گاهی محصول چند سال متوالی را تحت تاثير قرار می‌دهد.

کنترل آفت

براي کنترل و کاهش جمعیت این آفت به زیر سطح زیان اقتصادی روش‌های غیر شیمیایی متعددی در کنار مبارزه شیمیایی را می‌توان در برنامه مدیریتی مبارزه با پسیل پسته استفاده نمود که در ذیل به بعضی این موارد اشاره می‌گردد:

الف. روش‌های غیر شیمیایی

شخم زمستانه

عملیات شخم زمستانه باعث کاهش جمعیت پسیل معمولی پسته در بهار سال بعد می‌شود.

عملیات شخم باید از اواخر آذر تا اوایل اسفند صورت گیرد و خاک تا عمق 10 سانتیمتری برگردانده شود. در این صورت درصد بالایی از افراد زمستان گذران تلف خواهند شد.

حفاظت و حمایت از دشمنان طبیعی

بر اساس اطلاعات موجود کنترل طبیعی پسیل معمولی پسته در طبیعت توسط 18 گونه از دشمنان طبیعی انجام می‌شود. تخم و پوره‌های پسیل معمولی پسته غذای مناسبی برای 8 گونه از کفشدوزک های فعال در باغ های پسته می‌باشد. علاوه بر کفشدوزک‌ها که از مهمترین عوامل کنترل طبیعی پسته به حساب می‌آیند، زنبور پسیلافاگوس، سنهای شکارگر، بالتوری سبز و کنه‌های شکارگر نیز از دشمنان طبیعی آفت پسیل معمولی پسته در ایران محسوب می‌شوند.

استفاده از سموم کم خطر

در صورتی که بتوان در طول فصل زراعی و به ویژه در اوایل و اواخر فصل از سموم کم خطر مانند هگزافلومورون و انویدور استفاده کرد علاوه برکنترل پسیل پسته، دشمنان طبیعی این آفت حفظ می‌گردد. همچنین صابون‌های سمپاشی و مواد ظرفشویی (ریکا) اثر جنبی کمی روی دشمنان طبیعی دارند که می‌توان برای مبارزه با این آفت به تنهایی و یا همراه با سموم استفاده نمود.

محدود کردن منطقه سم پاشی

وسعت منطقه مورد سمپاشی را می‌توان به گونه‌ای تنظیم نمود که برخورد سم با دشمنان طبیعی کاهش یابد. برای کنترل پسیل پسته در بعضی موارد که اطراف و یا قسمتی از باغ آلوده است فقط قسمت آلوده باغ سمپاشی شود.

محدود کردن زمان سم پاشی

محدود ساختن سمپاشی به زمانی از فصل که دشمنان طبیعی حضور ندارند باعث کاهش اثر آفتکشها بر دشمنان طبیعی می‌شود. دشمنان طبیعی پسیل معمولی پسته اوایل فصل و اواخر فصل جمعیت بالاتری دارند. بنابراین در ابتدای فصل و اواخر فصل سمپاشی کمتری صورت گیرد و در صورت نیاز از سموم کم خطر استفاده شود. در اواسط فصل یعنی ماههای تیر و مرداد که جمعیت و فعالیت دشمنان طبیعی کمتر است و همچنین گیاه میزبان به خسارت پسیل حساس‌تر است می توان از سایر حشره کش‌ها استفاده نمود.

ب. روش‌های شیمیایی

انتخاب حشره کش مناسب درهر مقطع زمانی باید با توجه به عوامل مختلفی مانند جمعیت آفت، زمان کاربرد، میزان محصول، سموم بکار رفته قبلی، نحوه تأثیر سموم و غیره صورت گیرد. لذا برای انتخاب حشره کش مناسب و موثر در هر نسل آفت بهتر است با کارشناس مجرب مشورت شود.

مواردی که باید در مبارزه شیمیایی رعایت نمود

زمان مبارزه (مرحله رشد آفت): در این رابطه باید در نظر داشت که اغلب سموم بر روی مرحله پورگی آفت موثر هستند بنابراین زمان سمپاشی باید با مرحله پورگی منطبق گردد.
جمعیت آفت و رعایت سطح زیان اقتصادی نمونه برداری از جمعیت آفت: در هر هکتار 20 درخت و هر درخت 4 برگچه انتخاب و تعداد پوره، تخم و حشره کامل تخمین زده می‌شود و در صورتی که جمعیت پوره بین 5 تا 10 عدد بود برای مبارزه برنامه ریزی می‌شود.
مرحله رشد میزبان (گیاه پسته)
رقم گیاهی (اکبری، كله قوچی، احمد آقايی و اوحدی)
نوع سم و غلظت آن
کیفیت آب (استفاده شده برای سم پاشی): سختی پایین و EC پایین
میزان باقیمانده سموم روی محصول
نوع عرضه محصول به بازار
آلودگی محیط زیست
فعالیت دشمنان طبیعی این آفت در طول فصل
مدیریت کنترل علف های هرز
مقاومت آفت به سموم